پیوند های فرهنگی ایران و بنگلادش
منطقه بنگال از قرن هشتم میلادی دارای سابقه مبادلات بازرگانی و تجاری با عرب ها بوده است. در دوران طلایی بازرگانی اعراب، کشتی های تجاری آن ها در همه آب های جهان در حرکت بود. از راه همین ارتباط، این کشتی ها به بندرهای هند شرقی از جمله بندر چیتاگنگ، بندر اصلی بنگلادش کنونی، می آمدند. ورود تجار عرب و اقامت موقت آنان در شهر بندری چیتاگنگ در نوشته ها و آثار جغرافی دانان عرب و در اشعار و سروده های محلی بنگالی یافت می شود.
دین اسلام به تدریج از قرن سیزدهم میلادی توسط روحانیون، دانشمندان و صوفیان ایرانی و تجار عرب وارد بنگلادش شد و در این سرزمین رواج یافت. امروزه بیش از 90 درصد از جمعیت یکصد و شصت میلیون نفری بنگلادش مسلمان هستند و بخش مهمی از ریشه های فرهنگ و دیانت در این کشور، رنگ و بوی ایرانی دارد.
ایران و بنگلادش به عنوان دو کشور آسیایی، علیرغم مسافت زیاد، از قدیم الایام روابط تجاری و بازرگانی با یکدیگر داشته اند و عوامل مختلفی آن ها را به یکدیگر پیوند داده و روابط آن دو را استحکام بخشیده است؛ سابقه تاریخی و فرهنگی، زبان فارسی، دین اسلام و نقش علما، عرفا، صوفیان و مبلغین ایرانی در نشر و تبلیغ اسلام در این کشور.
شمار واژگان مشترک در دو زبان فارسی و بنگالی مابین 5000 تا 8000 واژه ذکر شده که عمدتاً از زمان ورود اسلام به بنگلادش توسط صوفی و دانشمند ایرانی شاه جلال، در ادبیات این کشور به یادگار مانده است. ورود ایشان و شاگردانش به بخشی از بنگلادش امروزی به نام سیلهت در سال 1303 میلادی و به منظور تبلیغ و گسترش دین اسلام ثبت گردیده است.
تماس ها و تعاملات دیرینه میان ایرانیان و مردم شبه قاره (هند، پاکستان، بنگلادش و سریلانکا) سبب شده روابط فرهنگی کشورمان با این منطقه، از سابقه درخشانی برخوردار گردد. این روابط را به خوبی می توان در گسترش زبان و ادبیات فارسی توسط فرمانروایان مسلمان در این منطقه مشاهده کرد. عشق و علاقه اهل فرهنگ و ادب و علمای دین بنگالی به آثار شعرا و ادبای ایرانی همانند بوستان و گلستان سعدی، دیوان خواجه حافظ شیرازی، مثنوی مولوی، شاهنامه فردوسی، پندنامه عطار و مانند آن و همچنین وجود هزاران واژه و عبارت فارسی در مکالمات روزمره مردم بنگالی زبان، همگی از وجود پیوندهای عمیق و دیرینه میان دو ملت حکایت می کند.
زبان فارسی از اوایل قرن 13 میلادی و از دوره حکمرانی سپهسالار مسلمان (اختیارالدین محمد بختیار خلجی) به سرزمین بنگلادش وارد شده و طی قرن ها، به عنوان زبان فرهنگ، علم، عرفان ، ادب و تمدن اسلامی درخشیده است.امروز نیز کرسی های آموزش زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه های معتبر بنگلادش فعالند و اساتید فن به آموزش زبان و ادب فارسی به علاقمندان اشتغال دارند.
روابط رسمی فرهنگی ایران و بنگلادش
روابط فرهنگی رسمی ایران و بنگلادش با امضای موافقتنامه فرهنگی بین دو کشور در سال 1354 (1976) آغاز شد. اما اوج گیری فعالیت های فرهنگی دو کشور به دوران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران باز می گردد. در این دوره با سفر مقامات عالی دو کشور، در روابط دوجانبه از جمله روابط فرهنگی جان تازه ای دمیده شد.
رایزنی فرهنگی سفارت و مرکز فرهنگی ایران از سال 1983 در داکا آغاز به کار کرد. این مرکز، اجرای برنامه های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در بنگلادش را بر عهده دارد که از جمله آن ها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تلاش برای معرفی فرهنگ، هنر و ادب ایران زمین به مردم بنگلادش از طریق اجرای برنامه های فرهنگی و هنری
- برگزاری برنامه ها و جشنواره های فرهنگی و هنری و گرامیداشت مناسبت های ملی و دینی ایران و بنگلادش با حضور هنرمندان دو کشور
- همکاری با بخش فارسی دانشگاه های بنگلادش (داکا، راجشاهی، چیتاگونگ، کلنا و غیره) در زمینه گسترش زبان و ادب فارسی
- تأسیس اتاق ایران در دانشگاه های داکا، راجشاهی وجنوب شرق به منظور معرفی فرهنگ، هنر، و مشاهیر تاریخی و مفاخر فرهنگی، علمی، مذهبی و ادبی ایران
- برگزاری کلاس های آموزش زبان فارسی در سه سطح برای علاقمندان که تاکنون 65 دوره از این کلاس ها برگزار شده است.
- همکاری با دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی و پژوهشی از طریق تبادل استاد و دانشجو و انجام برنامه ها و پروژه های آموزشی و پژوهشی مشترک
- ترجمه و چاپ بیش از 200 عنوان کتاب از فارسی به بنگالی
- مدیریت مدرسه بین المللی ایران در داکا. این مدرسه در سال 1385 (2006) تأسیس شد، در سال 1391 (2012) از وزارت آموزش بنگلادش مجوز رسمی فعالیت دریافت کرد و در حال حاضر بیش از 110 دانش آموز بنگلادشی دارد.
- دوبله بیش از 40 فیلم و سریال ایرانی به زبان بنگالی طی 25 سال گذشته که اغلب آن ها از شبکه های تلویزیونی بنگلادش پخش شده است.
- تبادل قاریان و حافظان برتر قرآن کریم
- راه اندازی و مدیریت محتوایی سایت بنگالی و انگلیسی زبان "Iran Mirror bd.com" با محوریت معرفی فرهنگ و هنر ایران به مخاطبان بنگلادشی
- انتشار مستمر نشریه فرهنگی ماهانه به نام "نیوزلتر" به زبان بنگالی در دو بخش کودک و نوجوان از سی سال قبل تا کنون و توزیع سراسری در بنگلادش. (در حال حاضر در 5 هزار نسخه منتشر می شود.)
برنامه مبادلات فرهنگی ایران و بنگلادش
به استناد موافقتنامه فرهنگی دو کشور منعقده در سال 1354 (1976)، تا کنون چندین برنامه مبادلات فرهنگی بین ایران و بنگلادش به امضارسیده که بستر ساز روابط دوجانبه در زمینه های فرهنگی است. آخرین برنامه سه ساله مبادلات فرهنگی، در تاریخ 23 اردیبهشت 1394 (13 می 2015) در تهران توسط وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی جمهوری اسلامی ایران و وزیر امور فرهنگی بنگلادش امضا شد.
محورهای مهم این برنامه مبادلات فرهنگی عبارتند از: توسعه مناسبات در زمینه فرهنگ و هنراز طریق مبادله هیأت های فرهنگی-هنری، همکاری در تقویت زبان فارسی، حضور در نمایشگاه های کتاب، برگزاری و شرکت درجشنواره های فیلم و موسیقی، مبادله اطلاعات و حضور در سمینارها و کنفرانس های علمی، فرهنگی، آموزشی، همکاری در فعالیت های قرآنی، مبادله دانشجو و استاد از جمله اعزام استاد زبان و ادبیات فارسی از ایران به دانشگاه داکا، مبادلات خبری، رسانه ای و ورزشی و....